'Komeet van de eeuw' ISON

Hallo astrobloggers,

Het is al even geleden, maar vanaf vandaag is er weer elke woensdag een nieuw artikel op astroblog terug te vinden. De laatste periode is er veel commotie gemaakt rond de komeet C/2012 S1; ook wel ISON genoemd. Daarom vond ik het een goed idee om het allereerste artikel, na een lange periode van wachten, aan ISON te wijden. ISON zou de komeet van de eeuw worden, maar op het moment van de waarheid werden vele astronomen jammerlijk teleur gesteld.

Wat is een komeet?

Een komeet is een relatief klein object, die vaak in een elliptische baan rond een ster draait. Kometen worden ook ‘vuile sneeuwballen’ genoemd, omdat ze uit ijs, gas en stof bestaan. Wanneer een komeet dicht genoeg bij zijn ster komt, wordt ze warmer waardoor een deel van de komeet sublimeert (= van ijs naar gas gaan). Het sublimeren van de materie zorgt ervoor dat een komeet een prachtige komeetstaart krijgt. Kometen hebben vaak twee staarten: een plasmastaart en een stofstaart, die beiden van de zon staan afgekeerd. Het vaste deel van de komeet noemt men de komeetkern of de nucleus, deze vaste kern kan een doorsnede hebben van een tot vijf kilometer. De lengte van de gaswolk, ook wel coma genoemd, kan sterk variëren: van honderdduizend tot een miljoen kilometer (100 000 – 1 000 000). Kometen hebben vaak een omlooptijd rond een ster. De komeet met de kortste omlooptijd in ons zonnestelsel, is die van de komeet Encke. Deze komeet draait één toertje rond de zon in slechts drie jaar en vier maanden. Andere kometen kunnen dan weer een langere omlooptijd hebben. Zo bijvoorbeeld de komeet Halley, deze heeft een omlooptijd van 75-76 jaar. De eerstvolgende keer dat we deze komeet te zien krijgen, is in het jaar 2061. Verder zijn er ook nog kometen die er maar liefst honderden jaren tot zelfs duizenden jaren over doen om een toertje rond de zon te draaien. Kometen zijn verder ook nog onder te verdelen in de periodieke kometen en de kometen die maar een enkele reis richting zon maken. De meeste kometen hebben jammer genoeg maar een enkele vlucht richting zon. Zij overleven de enorme aantrekkingskracht en hitte van onze ster niet. Periodieke kometen (zoals Halley en Encke) overleven deze tocht wel, en keren na hun bezoekje aan de zon terug de interstellaire ruimte in.

ISON

ISON is een komeet die in september 2012 ontdekt werd door twee Russen, Vitali Nevski en Artyom Novichonok genaamd. Deze komeet is afkomstig uit de Oortwolk, dit is een dikke ‘band’ van ruimteafval (asteroïden, kometen, dwergplaneten…) die zich bevind tussen 10 000 en 30 000 AE van de zon (1AE = 149,6 miljoen kilometer). ISON heeft dezelfde ouderdom als de Aarde, maar bij ISON is de samenstelling nog precies hetzelfde als bij de vorming ervan, wat bij onze planeet niet zo is. De komeet heeft dus nog overblijfselen van de oorspronkelijke gaswolk rond een harde kern. Wat deze komeet nu zo bijzonder maakt, is dat ze de zon passeerde op een afstand van minder dan twee miljoen kilometer, wat heel dichtbij is! Wanneer deze komeet op 28 november in haar perihelium stond, was ze zelfs slechts 1 200 000 kilometer van de zon verwijderd. Zo dicht bij de zon werd ze verhit tot zo’n 2500 °C, waardoor het ijs gedeelte van de komeet sublimeerde, en ze dezelfde lichtintensiteit als Venus bereikte. ISON had een geschatte diameter van een 4-tal kilometer en de kern zelf zou zo’n 1,5 kilometer bedraagt hebben, wat op het eerste zicht wel doet vermoeden dat ISON zijn tocht zou overleven.

GO, ISON, GO!

Op weg naar de zon had ISON een snelheid van 373 222 km/u, en deze verhoogde naarmate de komeet dichter en dichter bij de zon kwam. Het was een spannend moment voor vele astronomen; De NASA hangout zat vol met enthousiaste kijkers.

R.I.P., komeet ISON

Terwijl vrijwel elke amateurastronoom donderdagavond 28 november vol ongeduld voor zijn computer zat gekluisterd, dook de twee kilometer grote komeet ISON op dat moment met een gigantische snelheid recht op de zon af. Dit was het moment waar velen al meer dan een jaar op gewacht hadden. Het zou een groot spektakel zijn dat ISON’s baan door de zon afgebogen zou worden. Tijdens zijn scheervlucht langs de zon omstreeks 19u50 (Belgische tijd) zou de komeet op een afstand van 1.2 miljoen kilometer boven het oppervlak van de zon vliegen. Door zijn dichte passage langs de zon vreesden sommigen wel dat deze “comet of the century” uit elkaar zou kunnen vallen of zou kunnen verdampen. Aangezien de komeet zich te dicht bij de zon bevond, konden telescopen op Aarde niet meer waarnemen waardoor we beroep moesten doen op de satellieten die de zon in de gaten houden zoals de Solar and Heliospheric Observatory (of kortweg SOHO) en het Solar Dynamics Observatory (SIDO). Indien de komeet zijn periheliumpassage zou overleven, zou deze te zien moeten zijn op beelden die gemaakt werden door deze satellieten. Helaas bleef het na 21u00 (Belgische tijd) op deze beelden redelijk rustig en zag niemand de komeet terug opduiken. Al gauw doken op Twiter en Facebook en andere sociale media tal van teleurstellende berichten en tweets op dat deze komeet zijn perihelium niet zou overleefd hebben. Tijdens een speciale NASA Hangout over de komeet, die wereldwijd werd gevolgd door tienduizenden enthousiaste mensen, heerste onder specialisten een bedrukte sfeer en durfde niemand met zekerheid te zeggen wat er nu juist met ISON aan de hand was. NASA en ESA wetenschappers rapporteerden dat ze op de beelden van de SOHO en SIDO na het perihelium niets meer zagen opduiken waardoor iedereen uitging van het ergste scenario.

Herrezen uit de dood?

Toen zowat de hele wetenschappelijke wereld komeet ISON al had afgeschreven, doken plots berichten op die iedereen met verstomming sloegen. Op beelden die de SOHO rond 21u50 (Belgische tijd) had gemaakt, was er plots te zien dat er toch ‘iets’ de passage had overleefd. Het ging wellicht om restanten van de komeetstaart of kern die hetzelfde pad volgden als ISON zou hebben gevolgd indien deze nog intact zou geweest zijn. Wetenschappers concludeerden dat de komeet zeer gehavend uit de strijd kwam en dat deze nog niet mocht worden afgeschreven. Eén ding werd door de komeet ISON nog maar eens bewezen: kometen zijn en blijven onvoorspelbare objecten!

Toch R.I.P.

De komeet is uiteindelijk toch definitief vergaan. Onderzoekers van de NASA hebben laten weten dat het enkel nog een stofwolk van de komeet overblijft.

De komeet ISON zou de komeet van de eeuw worden, maar ze stierf een jammerlijke dood. We hebben toch heel even van ISON kunnen genieten, maar het zou inderdaad wel leuk geweest zijn, mocht deze komeet met een lichtintensiteit, even helder als de maan, nog eens langs de Aarde gepasseerd zijn. Hieronder nog even een korte geschiedenis van de komeet ISON.

Korte geschiedenis van ISON

10 000 jaar geleden: een komeet ontsnapt uit de Oortwolk en gaat richting de zon met een snelheid van 140 000 km/u.

September 2012: de komeet wordt voor het eerst waargenomen door Russische astronomen. En dopen hem ISON.

Januari – maart 2013: ISON bevindt zich op een afstand van 740 miljoen km van de zon.

April 2013: op dit moment bevindt de komeet zich op een afstand van 620 miljoen km van onze zon. Hubble neemt de komeet ook waar en weet ons te vertellen dat de komeet een diameter heeft van een 4-tal km. En de diameter van de kern zelf bedraagt ca. 1,5 kilometer.

Juli 2013: de komeet is nu op een 370-448 miljoen km verwijderd van de Zon. Het ijs dat de komeet bevat begint nu al te verdampen.

Oktober 2013: op 1 oktober is de komeet het dichts bij Mars en de Marsrovers richten hun camera’s naar de komeet van eeuw.

19 november 2013: op deze dag is de komeet heel dicht bij Mercurius en wordt waargenomen door Messenger.

28 november 2013: om 18u26 UT (19u26 Belgische tijd) passeert ISON de zon. Ze bevindt zich op 1.2 miljoen km van de zon.

26 december 2013: de dag na Kerstmis zou de komeet maar 64,2 miljoen km van onze planeet verwijdert zijn. Maar dit is helaas niet gebeurt omdat de komeet uit elkaar is gebrokkeld en verdampt. R.I.P. ISON.

Enkele weetjes

WIST JE DAT…

…de komeet ISON nog twee andere namen heeft? Hij wordt ook nog C/2012 S1 en Komeet Nevaki-Novichonok genoemd.

…de naam ISON naar het ‘International Scientific Optical Network’ verwijst?

…,als je een foto neemt van ISON, deze groen is op jou foto? Dit wijst erop dat de komeet steeds actiever wordt naarmate deze dichter bij de Zon komt. Bij het naderen van een komeet tot de zon zullen door de toenemende temperatuur gassen zoals waterdamp, koolstofdioxide en ammoniak vrijkomen uit de ijsachtige kern. Ook komen de organische verbindingen cyanogeen en diatomische koolstof vrij. Dit zijn op zich kleurloze gassen de in de ruimte groen fluoriseren als ze door de UV straling van de Zon worden verlicht.

Dit extra lange artikel, gewijd aan de komeet ISON, die voor mij toch een beetje de komeet van de eeuw geworden is, is geschreven naar een artikel van Sybille Kervyn. Bedankt Sybille, en ik hoop dat we jullie iets hebben kunnen bijleren over kometen, en dan in het speciaal de komeet ISON. Tot gauw!

Maxim Reckelbus :)